Các nhà khoa học, chuyên gia nông nghiệp cho biết, biện pháp diệt trừ bọ phấn trắng (môi giới truyền bệnh khảm lá virus trên cây sắn) là điều không khả thi trong bối cảnh dịch khảm lá sắn đang hoành hành tại nhiều tỉnh. Về lâu dài, cần nghiên cứu các giống sắn kháng/chống chịu với loại virus gây bệnh nguy hiểm này...

Những ý kiến và đề xuất này được đưa ra tại Diễn đàn Khuyến nông @ nông nghiệp với chủ đề “Giải pháp phòng chống bệnh khảm trên cây sắn”, do Trung tâm Khuyến nông quốc gia và Sở NNPTNT tỉnh Tây Ninh phối hợp tổ chức tại tỉnh Tây Ninh mới đây.

Lây lan nhanh chóng, thuốc BVTV cũng "bó tay"

Lãnh đạo Cục Bảo vệ thực vật (BVTV) cho biết: Tại châu Á, bệnh khảm lá sắn được công bố đầu tiên tại Ấn Độ năm 1985 và tiếp theo tại Sri Lanka năm 2002. Trong suốt một thời gian dài, bệnh chỉ gây hại tại 2 quốc gia này. Tuy nhiên, vào tháng 5.2015, bệnh đã được phát hiện tại tỉnh Ratanakiri và KaunMoum của Campuchia, giáp với tỉnh Tây Ninh của Việt Nam (cách biên giới Việt Nam khoảng 40km).

    Kiểm tra diện tích sắn bị nhiễm bệnh khảm lá tại huyện Tân Biên (tỉnh Tây Ninh). Ảnh: Xuân Lâm

Lúc đó, Cục BVTV cũng đã ra nhiều thông báo, đặc biệt cho các tỉnh trồng sắn giáp biên giới Campuchia nhằm giám sát sự xuất hiện của bệnh. Tuy nhiên, bệnh vẫn xâm nhập vào Việt Nam, xuất hiện đầu tiên vào tháng 5.2017 tại xã Tân Hà (huyện Tân Châu, tỉnh Tây Ninh).

Sau đó, bệnh nhanh chóng lây lan sang các huyện khác trong tỉnh, chủ yếu gây hại trên giống sắn HLS11. Virus gây bệnh có tên khoa học là Sri Lanka Cassava Mosaic Virus (SLCMV). Bệnh lan truyền qua môi giới truyền bệnh là bọ phấn trắng và qua hom giống nên chỉ trong thời gian ngắn, bệnh đã lây sang nhiều nơi, gây hại nghiêm trọng các vùng trồng sắn ở Việt Nam.

Theo ông Lê Quốc Cường – Giám đốc Trung tâm BVTV phía Nam, tính đến tháng 10.2018, bệnh đã xuất hiện, gây hại tại các vùng trồng sắn của  12 tỉnh, thành phố (Tây Ninh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai, Đăk Lăk, Gia Lai, Bình Phước, Bình Thuận, Ninh Thuận, Phú Yên, TP.HCM và Long An), với tổng diện tích nhiễm bệnh gần 40.000ha. Trong đó, nhiễm nặng nhất là tại tỉnh Tây Ninh (khoảng trên 90% diện tích sắn bị nhiễm bệnh).

Theo PGS Lê Ngọc Anh- chuyên gia côn trùng học, điều nguy hiểm nhất là phổ ký chủ của các loài bọ phấn trắng cực kỳ rộng, có khả năng nhiễm tới 600 loài cây thuộc 74 họ thực vật.

Các đại biểu và bà con nông dân thăm vườn sắn (mì) tại Nông trường Nước Trong, xã Tân Hội, huyện Tân Châu (tỉnh Tây Ninh). 

PGS-TS Hà Viết Cường (Học viện Nông nghiệp Việt Nam), người có nhiều nghiên cứu về bệnh khảm lá sắn trong những năm gần đây ở Việt Nam, cũng cho biết: “Hiện có nhiều loại thuốc BVTV có thể diệt trừ được bọ phấn trắng. Tuy nhiên, do đa dạng về loài (tại Việt Nam có ít nhất 6 loài bọ phấn trắng), lại có phổ ký chủ vô cùng rộng, nên việc dùng thuốc BVTV để diệt trừ loài bọ này nhằm ngăn dịch khảm lá sắn là bất khả thi. Bởi bọ phấn trắng từ các đối tượng cây trồng khác có thể tái nhiễm các diện tích sắn đã được diệt trừ. Chiến lược quản lý bệnh hiệu quả nhất là phải chọn tạo ra được giống sắn kháng hoặc chịu bệnh”.

Tiêu hủy nguồn bệnh triệt để, dùng giống kháng bệnh

Phát biểu tại diễn đàn, ông Trần Văn Khởi – quyền Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia cho rằng: Ngoài việc vận động bà con nông dân tích cực vệ sinh đồng ruộng, mạnh tay tiêu hủy các diện tích sắn nhiễm bệnh, thậm chí ngừng trồng một thời gian để cách ly nguồn gây bệnh thì cần có giải pháp ứng phó bền vững với loại virus gây khảm lá sắn. Không còn cách nào khác là phải đầu tư cho việc nghiên cứu, chọn tạo các giống sắn có khả năng kháng được với virus này.

Ông Trần Văn Khởi - Quyền Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia phát biểu tại Diễn đàn.

Đại diện Trung tâm BVTV phía Nam cho biết, để phòng chống dịch khảm lá sắn hiệu quả, giải pháp trước mắt là cần tuyên truyền rộng rãi cho lãnh đạo các tỉnh, huyện, các bộ và người dân địa phương về sự nguy hiểm của bệnh virus khảm lá sắn và các giải pháp phòng trừ; tổ chức ngay và triệt để công tác thu gom, tiêu hủy cây bị bệnh, phun trừ môi giới ở các địa bàn vừa xuất hiện bệnh.

Cùng với đó, tăng cường công tác kiểm dịch nội địa, không vận chuyển, trao đổi hom giống và các bộ phận khác của cây sắn từ vùng bị nhiễm bệnh sang vùng chưa nhiễm bệnh.

Đặc biệt, lưu ý với nông dân chỉ sử dụng cây sắn khỏe ở ruộng không bị nhiễm bệnh để trồng mới. Có thể trồng hỗn hợp nhiều loại giống có mức độ kháng nhiễm khác nhau với bệnh để làm giảm áp lực bệnh trên đồng ruộng. Về giải pháp lâu dài, cần nghiên cứu cơ bản chuyên sâu về dịch tễ học của bệnh virus khảm lá sắn; nghiên cứu, phát hiện và ứng dụng kẻ thù tự nhiên (ong ký sinh, nấm ký sinh) trong phòng chống bọ phấn trắng...

Nghiên cứu, chọn tạo và đánh giá các dòng/giống sắn (nội địa và nhập nội) có khả năng kháng/chống chịu với bọ phấn trắng để chọn tạo và khuyến cáo cho sản xuất.